Nieuwe rapportage Drentse korstmossen

Korstmossen als graadmeter

Een korstmos is een symbiose (samenleving) tussen een schimmel en een alg en zijn zeer goede graadmeters voor het milieu. Daarnaast hebben korstmossen een belangrijke waarde voor de toetsing van natuurbeleid. Korstmossen reageren namelijk sterk op luchtverontreiniging (ammoniak) en klimaatverandering. Voor het indiceren van ammoniak is een sterke correlatie tussen de ammoniakconcentratie en de aanwezige soorten aanwezig.  
Korstmossen groeien vooral op extreme standplaatsen: op kaal zand in de heide en de duinen, op steen van bestratingen en daken, en op de schors van bomen. Voor het doen van dit onderzoek, is gekeken naar de aanwezigheid van korstmossen op de schors van bomen, verspreid over heel Drenthe.

Effect ammoniak op korstmossen

In het onderzoek zijn meetpunten van de korstmossen zowel binnen als buiten Natura 2000 gebieden vergeleken. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen verticale stammen en horizontale takken.

Verticale meetpunten (stam)

Tussen 1991 en 1998 was vooral een sterke toename van de effecten van ammoniakuitstoot te zien. Sinds 2010 neemt dit op verticale stammen af in zowel agrarische als in Natura 2000-gebieden. Regionaal zijn er wel verschillen: de korstmossen indiceren in Zuidwest-Drenthe een lagere belasting met ammoniak dan Zuid- Oost Drenthe en Noord-Drenthe.

Horizontale meetpunten (tak)

Dit is het eerste onderzoek dat nadrukkelijk de relatie onderzoekt naar stikstof indicerende soorten op horizontale takken. Daaruit bleek dat deze meetpunten een toename laten zien van ammoniak minnende soorten over de jaren. De hypothese is dat dit, in tegenstelling tot de verticale meetpunten, komt door depositie van ammoniak via regen (natte depositie). Deze natte depositie is afkomstig van de optelsom van bronnen op grotere en kleinere afstand van natuurgebieden, en niet enkel de bronnen nabij de meetpunten zoals meer bij droge depositie wordt verwacht.

De auteur van het onderzoek schreef daarover een artikel geschreven in de Groene Amsterdammer.

Korstmossen en biodiversiteit

Op veel meetpunten is in de afgelopen 30 jaar nagenoeg de gehele soortensamenstelling veranderd. In de meeste bos- en natuurgebieden groeien momenteel alleen nog maar soorten die zich even makkelijk in grote steden vestigen. Dit leidt ertoe dat een groot aantal op bomen groeiende korstmossoorten op korte termijn uit Drenthe verdwijnen of al zijn verdwenen. Dit is ook zichtbaar in het voorkomen van voor ammoniak gevoelige korstmossoorten die flink in aantal afnemen. Dit komt onder andere door de lastig te herstellen groeiomstandigheden op de stam die door het effect van ammoniak aanwezig zijn. Mede door de lastig te herstellen groeiomstandigheden zal herstel van de voor Drenthe karakteristieke korstmossenflora ook na afname van de ammoniakuitstoot een kwestie zijn van de lange termijn.

Conclusies rapport en het Drentse beleid

De conclusies van het rapport laten zien dat de stikstofemissie reductie zoals die de afgelopen decennia heeft plaatsgevonden volgens de cijfers van het RIVM en concentratiemetingen in het MAN ook met korstmossen aangetoond kan worden. Daarmee zijn korstmossen een goede biotische graadmeter voor het beleid en onderschrijven ze de gegevens die in AERIUS worden gebruikt voor prognoses voor stikstofdepositie.  
Duidelijk blijkt uit dit rapport dat flink ingezet moet worden op een (landelijk) generiek beleid, omdat blijkt dat er veel ammoniak via zogenaamde natte depositie neerkomt. Waarbij Lokaal beleid meer invloed heeft op droge depositie op. Korstmossen geven echter geen kwantitatief beeld van de te realiseren opgave aan stikstofreductie, danwel het halen van de bijdrage aan de gunstige staat van de natuur, en daarmee de stikstofopgave die in Drenthe gerealiseerd moet worden in het kader van het DPLG.

Download het rapport Monitoring van de effecten van ammoniak en klimaat op korstmossen in de provincie Drenthe, 1991 − 2022 (pdf, 2.8 MB)