Gekneed door ijs en oorlog
De Havelterberg ligt in de gemeente Westerveld tussen de dorpen Havelte en Wapserveen in de zuidwesthoek van de provincie Drenthe (Topografisch kaartje ligging). Het is een stuwwal die werd gevormd tijdens de op één na laatste ijstijd.
De Havelterberg is bijna 19 meter hoog (boven N.A.P. en plm. 15 meter boven de weg langs de hunebedden), heeft ongeveer 10 meter hoogteverschil met de directe omgeving en bevindt zich op de westelijke grens van het Drents Plateau. Momenteel is de Havelterberg onderdeel van een gevarieerd bos- en natuurgebied aan de oostkant van de Helomaweg, dat ‘Holtingerveld' wordt genoemd en daarmee tevens onderdeel van het Natura 2000 gebied Havelte-Oost.
Het Holtingerveld is zeer reliëfrijk met plaatselijk actief stuifzand, droge en natte heide, veentjes, hoogveenvegetaties, eikenhakhoutbosjes en op voormalige stuifzandgronden aangeplante bossen. Het gebied bevat eigendommen van particulieren, Domeinen Defensie, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Het 1200 ha grote natuurgebied, waar de Havelterberg deel van uitmaakt, is een potentieel Nationaal Park, doch gedeeltelijk militair medegebruik blokkeert de gewenste status.
Zoals elk gebied in Nederland is de Havelterberg gevormd door een combinatie van natuurlijke en ‘cultuurlijke' processen. Het is een gebied dat niet alleen door ijs, water en wind werd gemodelleerd, maar daarna ook door akkerbouw en tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers die de Havelterberg uitkozen voor de aanleg van een groot militair vliegveld.
De vele sporen van deze zogenaamde ‘Fliegerhorst', evenals de talrijke kraters van bommen die dit vliegveld al voor ingebruikname vernietigden, zijn monumentaal herkenbaar in het landschap op en rond de Havelterberg. De unieke combinatie van een grote diversiteit in aardkundige kenmerken en cultuurhistorische sporen op de Havelterberg hebben de basis gevormd voor een enorme abiotische afwisseling op een relatief kleine oppervlakte.
Dit vormt de letterlijke voedingsbodem voor een bijzondere flora en fauna en een grote diversiteit in levensgemeenschappen. Het sterk afwisselende karakter en grote toegankelijkheid van het gebied maken het bijzonder geliefd voor recreanten. In het integrale ontwikkelingsplan van landschap en recreatie rondom de Havelterberg door de gemeente Westerveld, wordt de essentie van het gebied samengevat met: "rijk landschap op een stuwberg van leem, gekneed door ijs en oorlog".