Fliegerhorst Havelte
Door de strategische ligging, de relatieve hoogte en de grote openheid was de Havelterberg een ideale plaats voor de Duitse bezetter om ‘Fliegerhorst Havelte' aan te leggen. Het was bedoeld om Schiphol te ontlasten. Met de aanleg werd al in 1942 gestart. Een groot gebied van 600 ha, een heuvelachtig gebied met bossen, heiden en veentjes, werd volledig geëgaliseerd en gedraineerd en in een vliegveld veranderd met alle bijbehorende installaties en gebouwen (topkaartje met vliegveldonderdelen).
De buurtschap Darp moest zelfs in zijn geheel wijken voor de aanleg. Het werd afgebroken en de bewoners werden elders ondergebracht. Het vliegveld werd onder leiding van de Duitsers door een aannemer uit Havelte aangelegd. Voor het werk werden tewerkgestelden, aannemers en boeren uit de omgeving ingezet.
Er kwamen veel Duitse soldaten wonen, voor wie onderkomens en voorzieningen werden gebouwd. Officieren zaten ingekwartierd bij Havelter gezinnen. Veel restanten zijn nog heel goed herkenbaar in het landschap, zoals de start- en rolbanen. Het meest herkenbaar zijn nu nog de openluchthangars. Deze werden aangelegd als met een hoge wal omgeven gekromde open ruimte, waarin vliegtuigen onzichtbaar voor de omgeving konden worden gestald.
Van bovenaf waren ze nauwelijks te zien doordat de vliegtuigen met camouflagemateriaal werden afgedekt. Het vliegveld is nooit echt in bedrijf geweest, omdat de geallieerden door Drents spionagewerk van onder anderen Jan Poortman goed op de hoogte waren van alle vorderingen. Toen het vliegveld bijna klaar was, werd het op een systematische wijze kapotgebombardeerd. Op 24 maart 1945 werd het hele vliegveld inclusief startbaan bij een groots opgezette luchtaanval grondig vernield. Dit had zeker 2000 bomkraters tot gevolg.
De oorlog veranderde het landschap hier dramatisch. Havelte ziet dit nog steeds als een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het dorp. De sporen hiervan zijn nog altijd in de mensen aanwezig. Fliegerhorst Havelte heeft echter het landschap van de Havelterberg ook een meerwaarde gegeven.
De startbaan is bijvoorbeeld dankzij de vele ondiepe bomkraters een prachtig geaccidenteerd schraalgrasland geworden waarop na de oorlog al snel orchideeën groeiden.
De bomkraters zijn belangrijke voortplantingsplaatsen voor amfibieën. Door de vele voor een militair vliegveld noodzakelijke elementen (zoals door aarden wallen omgeven, gecamoufleerde vliegtuigopstellingen, taxibanen en een startbaan) kreeg het landschap een onbedoelde wijze nog meer diversiteit dan het al had.
Achteraf beschouwd hebben de Duitsers, Amerikanen en Engelsen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog hier onopzettelijk aan grootschalige natuurontwikkeling gedaan. Er komen veel plantensoorten voor, die alleen hier te vinden zijn of op maar een paar plaatsen elders in ons land.