Keileem en Peelo-zand


Het vanuit Scandinavië aangevoerde landijs nam van daar puin, gruis, zand en klei mee zowel in als onder het ijspakket. Na het afsmelten van het ijs, bleef dit ongesorteerde materiaal liggen. Dit wordt ook wel als een ‘grondmorene afzetting' aangeduid. Omdat het zowel heel grof (keien) als heel fijn materiaal (leem) bevat, wordt deze afzetting treffend ‘keileem' genoemd. Geologen kennen geen ‘keileem', maar spreken over ‘de Formatie van Drenthe'. Bodemkundigen spreken van keileem en keizand (fragmenten Geologische kaart 1:50.000 en Bodemkaart 1:50.000).

Als gevolg van de hiervoor beschreven verschillende bewegingen van het landijs, is het keileempakket in het westelijk gedeelte van Drenthe soms meer dan twee meter dik, terwijl in Oost-Drenthe in de uitgesleten dalen tussen de ruggen bijna geen keileem meer aanwezig is en op de ruggen zelf op veel plaatsen slechts maximaal enkele decimeters. De relatief snelle ijsstroom in zuidoostelijke richting is hiervan hoogstwaarschijnlijk de oorzaak.

Ook op de Rolderrug bij Donderen is slechts een klein laagje keileem aanwezig en zichtbaar in het bodemprofiel.

Foto: Vries.nu. De keileemlaag bevindt zich boven het witte 'poesjes'zand.

Overigens zijn de grondmorene afzettingen in oostelijk Drenthe wel rijk aan zwerfstenen, zoals op de omgeploegde akkers duidelijk te zien is.

Onder het dunne laagje keileem is in het bodemprofiel in de steilrand bij Donderen een dik pakket aanwezig van het zogenaamde Peelo-zand. Dit fijne, spierwitte en glinsterende zand is waarschijnlijk een smeltwaterafzetting die mogelijk al in de op twee na laatste ijstijd (het Elsterien) is afgezet.

Ook is het mogelijk dat het dateert uit een eerdere fase van het Saalien. Hoe dan ook; het is hier al meer dan 100.000 jaar geleden gesedimenteerd, alvorens half Nederland met landijs werd bedekt en het wordt daarom ook wel ‘premorenaal zand' genoemd.

Bodemprofiel Donderen 22-12-11 (36)

Onder doorgewinterde bodemkundigen staat het fijne en in de handpalm zacht aanvoelende zand beter bekend als ‘poesjeszand'... In vroeger tijden werd dit zand ook gebruikt als ‘keukenzand', onder andere om sierlijke zandtapijten te strooien op de vloeren van pronkkamers in boerderijen.

Wie overigens dit zand in de hand uitwrijft, ziet kerstkaart-achtige glitters schitteren in het zonlicht. Dit wordt veroorzaakt door hele kleine plaatvormige mineralen (mica) die kenmerkend in een hoog gehalte aanwezig zijn in dit Peelo-zand.