Archeologie

De (pre)historische bewoningsgeschiedenis van het ‘lage' gebied Smildervenen wordt in hoofdzaak bepaald door het voormalige hoogveenmoeras (de Smildiger Venen) dat hier ooit heeft gelegen. Dit maakte het gebied lange tijd, tot aanvang van de systematische ontginningen in de zeventiende eeuw ongeschikt voor bewoning. De sporen van menselijke aanwezigheid die we er wel aantreffen, dateren net als in de andere veenkoloniale gebieden van Drenthe uit de oude en midden-steentijd toen het gebied nog beter toegankelijk was en jagers-verzamelaars hun jachtkampjes opsloegen op de zandruggen en -koppen die in het gebied aanwezig waren. Hoewel de vervening het landschap aanzienlijk heeft doen veranderen, is het gebied nog steeds waterrijk. Naast de gegraven veengaten zijn ook nog verscheidene natuurlijke veentjes of vennetjes aanwezig. Soms zijn deze nog gevuld met een eeuwenoud, dik pakket veen dat belangrijke paleo-ecologische informatie (pollen en zaden) kan opleveren over het vroegere klimaat, het landschap en de invloed van de mens daarop. Daarnaast is er een kans dat op aanwezigheid van depotvondsten (offers).

Het bekendste, watervoerende veen in dit gebied is ongetwijfeld het Esmeer, de grootste pingo-ruïne van Drenthe, gelegen ten zuidoosten van Veenhuizen. In de directe omgeving van het Esmeer zijn vuursteenvindplaatsen ontdekt uit de midden-steentijd. Ook tijdens het archeologisch onderzoek voor de nieuwe uitbreidingswijk Kloosterveen aan de westkant van Assen zijn talrijke vuursteenvindplaatsen ontdekt.

Behalve bewoningssporen van jagers-verzamelaars uit de steentijd zijn uit de voormalige Smilder Venen vondsten bekend die we ook kennen uit de oostelijke voormalige Drentse veengebieden (veenoffers, infrastructuur). Zo kwam in 1902 bij het vervenen de ‘veenweg van Smilde' aan het licht. Deze bestond uit naast elkaar gelegde elzenhouten stammen die een stuk veen tussen twee zandopduikingen overbrugde. De weg is onderdeel van een circa negen kilometer lange route over de zandruggen langs de oostrand van de Smilder Venen en dateerde uit de late ijzertijd (c. 360-70 v.Chr).[zie: W. Casparie (2005)]