Landschap
Het landschap van de Kop van Drenthe herbergt drie onderscheidende landschapstypen: het esdorpenlandschap het wegdorpenlandschap van de laagveenontginning en veenkoloniën.
De traditionele kenmerken van het esdorpenlandschap zijn bijvoorbeeld nog te vinden in het landschap rondom Norg, Yde en Donderen. De kern van het esdorpenlandschap is de samenhang tussen huisplaats, es en hooilanden in het beekdal. Een aantal dorpen is gaaf gebleven maar andere, waaronder Roden en Peize, zijn fors gegroeid waardoor de specifieke kenmerken onder druk staan.
Het wegdorpenlandschap van de laagveenontginning is het meest noordelijk gelegen landschapstype van Drenthe. De vroege veenontginning heeft het landschap gevormd met haar lange, smalle kavels, gescheiden door sloten. Hier en daar staan eilandjes van groen in een verder open landschap zoals het Kleibosch. De wegdorpen Roderwolde, Sandebuur en Leutingewolde werden gesticht op de zandruggen en -koppen die boven het veen uitstaken. Het gevolg is een slingerend bebouwingslint in het laagveenlandschap.
Tussen Roderwolde en Roden is de steilrandbeleefbaar, het macrogradiënt dat de scherpe overgang vormt van het laagveen naar het Drents Plateau. In delen van het plateau van Norg en Roden komen zeer moeilijk doordringbare potkleilagen voor. Door deze potkleilagen waren de agrarische gebruiksmogelijkheden beperkt. Hierdoor ontstond er in de Kop van Drenthe een kleinschalig besloten landschap. Een, zij het van oorsprong veel fijnmaziger, patroon van houtwallen, singels en kleine bosjes bepaalt hier nog steeds in belangrijke mate het landschapsbeeld.
Het veenkoloniale landschap bestrijkt een relatief klein deel van de Kop van Drenthe. Ten westen van Roden, tussen Oostindie en Nieuw-Roden, liggen de wijken met laanbeplanting. Opmerkelijk is de ongelijke percelering, een verschil met de systematische veenkoloniën elders in Drenthe.
Grenzend aan het veenkoloniale landschap ligt de heideontginning van het Steenbergerveld. Gescheiden door de Poolwijk botsen de ontginningsrichtingen van de jongere heideontginningsvelden en de oudere turfwinning.
Landgoederen horen bij de Kop van Drenthe. De meeste landgoederen werden op hoger gelegen gronden gesticht. Rondom Roden en Eelde-Paterswolde ontstonden landgoederen en buitenplaatsen. Vanuit de landgoederen werden onder meer bossen aangeplant en werden tuinen en parken aangelegd.
