Aardkundige waarden
In het Elsterien reikte de bedekking van het ijs tot aan Hoogeveen. Aan het einde van het Saalien smolt het ijs en ontstond na een doorbraak van een smeltwatermeer ten noorden van Dwingeloo het beekdal van de Oude Vaart. Het sediment (zand, klei en stenen) van het ijs is de basis van het keileem. Het keileem is van invloed op de waterhuishouding in het gebied. Op de moeilijk doorlaatbare keileemlaag bleef het water staan waardoor veenvorming mogelijk was.
De Fluitenberg, Kalenberg en de Braamberg ontstonden in het Saalien. Het reliëf is op verschillende wijzen ontstaan. De dikke ijsmassa, variërend van enkele honderden meters tot drie kilometer, veroorzaakte druk in de ondergrond waardoor de bodem werd opgestuwd, zo ontstond onder meer de Havelterberg, een stuwwal.
Een tweede reliëf werd gevormd door afzetting van sediment tussen de ijstongen. Voorbeelden hiervan vormen de welvingen bij Ansen. Op de nieuwe geomorfologische kaart zijn ze goed te zien en zie je ook dat ze uitwaaieren. Dat duidt op een ijsstroom, die ongeveer tot Ansen reikte. De grondsporen zijn bewaard gebleven bij een latere uitbreiding van het landijs. Een verklaring hiervoor is dat de ijsmassa vastgevroren was aan de ondergrond waardoor deze niet verstoord kon worden door een latere ijsuitbreiding. De derde mogelijkheid is een kame ontstaan door ophoping van sediment aan het eind van een ijstong. Vermoedelijk is de Braamberg zo'n kame. Alleen door bodemonderzoek kan dit bevestigd worden. In het Weichselien is het bodemoppervlak overstoven met dekzand en werd het reliëf afgevlakt.
In de diepe ondergrond zitten zoutkoepels rondom Hoogeveen. Zij zijn van invloed op de kwel vooral in de gebieden waar hoogteverschillen zijn. Het hoogveen van Hollandsche Veld, Hoogeveen, Alteveer en Kerkenveld is sinds het begin van de eenentwintigste eeuw verdwenen.
Het stroomgebied van het Oude Diep ligt tussen Mantinge en Hoogeveen. Van de oorspronkelijke loop van de beek is niet veel meer over. Eigenlijk is het Oude Diep al jaren een wat bochtige afwateringssloot, die uiteindelijk bij Echten in de Hoogeveense Vaart een stille dood sterft.
