Landschap

Het landschap van Hondsrug & Hunze is iconisch voor Drenthe dankzij hoogteverschillen, randveenontginningen, bossen, de combinatie van open- en besloten landschappen, heide, essen en kleine kernen. Van Emmen tot Groningen is er de herhaling van het landschap: dorp, es, veld en bos, vervolgens weer een es en dan het volgende dorp. Juist deze herhaling, dit ritme maakt het landschap van de Hondsrug tot een eenheid. Na 1900 is op de Hondsrug op grote schaal bos aangeplant door Staatsbosbeheer en georganiseerd in boswachterijen. Binnen het gebied Hondsrug & Hunze liggen de landschapstypen esdorpenlandschap en randveenontginningen.

De hoogteverschillen op de Hondsrug zijn voor Drenthe uitzonderlijk. Illustratief is het reliëf van circa vijf meter vanaf de rug bij de Exloër- en Valtherweg naar de afgegraven venen. Parallel aan de Hondsrug ligt het Hunzedal. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd de Hunze in het kader van de ruilverkaveling gekanaliseerd. Recentelijk is de oorspronkelijk meanderende Hunze grotendeels hersteld. Binnen het herstel is de aandacht uitgegaan naar het scheiden van natuur en landbouw door de beek binnen kades te laten stromen. Westelijk van de Hunze ligt op een smalle zandrug het randveenontginningslint. Kenmerkend voor randveenontginningen in algemene zin zijn de weg- en streekdorpen die het occupatiepatroon vormen. Haaks op de hoofdontginningsas liggen smalle, onregelmatige, opstrekkende percelen. Op de hogere ruggen langs de Hunze ontstonden kleinschalige bebouwingslinten langs kronkelige wegen, veelal met laan- en erfbeplanting. Er werd gebruik gemaakt van het natuurlijke reliëf daarom liggen deze wegen op de hogere en dus drogere delen: de hoofdstructuur van deze randveenontginning grillig. Zo ontstond vanaf de Zuidlaarder- tot de Exloërvenen oostelijk van de Hunze een min of meer aaneengesloten rij wegdorpen, die alle vanuit de Hondsrug zijn ontstaan. Naast lintbebouwing op de ruggen, is er op een enkele zandkop her en der bebouwing te vinden in de vorm die varieert van individuele boerderijen (omgeving Gieterveen, zoals de boerderij ‘De Volharding') tot aan een kleinschalige agrarische nederzetting (Veenhof).

Ongeveer halverwege Emmen en Groningen, ter hoogte van Borger en Bronneger wordt het bovenbeschreven ritme van dorp, es, veld en bos onderbroken door een doorbraakdal. Via het dal staat het lager gelegen Westdorperveld in verbinding met de Hunzelaagte. Het landschap rond Westdorp heeft zo zijn eigen kenmerken. De ontginningsrichtingen hebben vooral te maken met de ontwatering van dit vanouds drassige gebied. Hierdoor heeft het een totaal ander karakter dan de andere veldontginningen op de Hondsrug. Westdorp ligt met zijn kleine es en esrandbosjes te midden van deze grote open vlakte.