Landschap

Het kenmerk van de Emmer Venen is het open landschap, met lange bebouwingslinten met (wisselend) aan weerszijden van de linten laanbeplanting van voornamelijk lindes en eiken. De Venen zijn een man-made landschap van na 1800 tot halverwege de twintigste eeuw. Er zijn in het gebied twee typen ontginningen: de randveenontginningen en hoogveenveenontginningen. Beide ontginningsvormen hebben specifieke kenmerken waaraan de ontginningsperiode, en de wijze van ontginnen is te herkennen. De randveentontginningen zijn de oudste ontginningsvorm in dit gebied. Roswinkel en Schoonebeek zijn middeleeuwse randveenontginningen. De randveenontginningen ontstonden door de ontginning van de randen van het toenmalige immense hoogveenpakket van het Bourtangermoor. De langgerekte bebouwingslinten met hierop haaksliggend een smalle onregelmatig opstrekkende verkaveling bepalen het kleinschalige, meer onregelmatige beeld van de randveenontginningen. Tot de randveenontginningen behoren de ontginningen van de flank van de oostkant van de Hondsrug (rondom Barger Oosterveld), Roswinkel, en de kleine nederzettingen op de zandrug bij Schoonebeek.

De hoogveenontginning wordt aangeduid met het landschapstype veenkolonieën. De veenkoloniën zijn het meest voorkomende landschapstype van de Venen achter Emmen. De hoogveenontginning is te onderscheiden in twee verschillende ontginningssystemen: de enkel- en dubbelkanaalsystemen en de blokontginningen.

Een voorbeeld van een enkelkanaalsysteem is Nieuw-Weerdinge, een wegdorp gelegen aan het Weerdingerkanaal met opstrekkende verkaveling. Het dubbelkanaalsysteem zoals in het Emmer-Erfscheidenveen waar de bebouwing zich van oudsher concentreert in de tussenliggende ruimtes. De blokontginningen van Emmer Compascuum zijn van latere datum.

Het Westerse Bos, Middendorp en Oosterse Bos hebben een andere sfeer. De besloten, groene oases zijn onverwacht in het doorgaans open veenontginningsgebied. Het hoogveenreservaat het Bargerveen is een voor Nederland uniek gebied met een bijna natuurlijk landschap. Ruimte, een drassige bodem met een voor hoogveen karakteristieke vegetatie, hier en daar open water, soms met hernieuwde veenontwikkeling, of opslag van struweel zijn kenmerkend voor deze gebieden.

Nieuwe vormen van ruimtegebruik voegen een laag toe aan het landschap. Ontwikkelingen als glastuinbouw, het lawaaisportcentrum Pottendijk en het Veenpark hebben hun plek gevonden binnen de grootschalige blokontginningen. Een opvallende nieuwkomer van het landgebruik is de herontwikkeling van de aardoliewinning bij Schoonebeek. Waar eens jaknikkers stonden domineren nu buisleidingen.