Landschap

Het gebied van de Drentse Monden bestaat uit het landschapstype Veenkoloniën. Het gebied is door middel van kanalen en wijken stelselmatig ontgonnen in de vorm van enkel- en dubbelkanaalstystemen. Deze systematische veenontginningen zijn ontstaan na 1800. Deze gebieden vertonen een hechte samenhang tussen het bebouwingspatroon en de open ruimten. Langs de kanalen ontstonden lange bebouwinglinten. De hele ontginningstructuur is gericht op het Stadskanaal (kanaal van de stad Groningen). Via de wijken en kanalen werd het afgestoken veen als turf verscheept.

Het dorpssilhouet is een langgerekte strook, waarvan de massa wordt gevormd door een aaneenschakeling van grote boerderijen en woningen met erfbeplanting. De bebouwing in deze bebouwingslinten varieert van grote boerderijen met veenkoloniale allure tot kleinschalige arbeiderswoningen. De lengte van het lint beslaat de volledige breedte van het gebied. Van Hondsrug tot aan de plaats Stadskanaal is het lint een aaneenschakeling van bebouwing. De langgerekte wegbegeleidende beplanting van opgaande bomen domineert in het vlakke open landschap. De kenmerkende openheid is op provinciaal niveau een kernkwaliteit. Het ervaren van een onverstoorde horizon komt in Nederland nauwelijks meer voor. Volgens het compendium van de leefomgevingis het veenkoloniale landschap zelfs op Europees niveau van grote betekenis.

De ontginningstructuur van deze kanaaldorpen herhaalt zich een aantal malen met een landmeetkundige regelmaat. De namen van de woonlinten zijn afgeleid van de dorpen op de Hondsrug, zoals bijvoorbeeld Gasselternijveen en Gasselternijveenschemond, Drouwen en Drouwenermond, Exloo en Eerst- en Tweede Exloërmond, Valthe en Valthermond. De stelselmatige en systematische ontginning van het gebied trok niets aan van de ondergrond zoals dat bij de randveenontginning wel het geval was. Een ander groot verschil zat in het tempo van de ontginning. Deze lag in het gebied van de Drentse Monden vanwege systematische aanpak hoger.