Archeologie
Voordat het voormalige Bourtangerveen een voor de mens praktisch ontoegankelijk veenmoeras werd, maakte het een geleidelijke verandering door van een droog reliëfrijk zandlandschap naar een plas-dras gebied met zandruggen en -kopjes. In deze verschillende landschappen was het voor de mens uit vooral de oude- en midden- steentijd goed toeven. Als jagers-verzamelaars leidden zij een nomadisch bestaan. Zij verbleven voor kortere of langere tijd op plekken die een gunstige uitvalsbasis boden voor de jacht op wild. In de droge toendra-achtige situatie van de laatste ijstijd volgden zij de rendierkuddes. Zo'n 13.000 jaar geleden ook de wolharige neushoorn en de mammoet, tot deze aan het einde van de laatste ijstijd verdwenen uit onze streken. In het meer waterrijke landschap van na de laatste ijstijd werd gejaagd op oerossen en edelhert totdat ook dit gebied daarvoor te ontoegankelijk werd.
De tijdelijke kampementen van deze jagers-verzamelaars werden zo gekozen dat men hoog en droog zat ten opzichte van het omringende landschap. Eeuwen later raakten ze overdekt met veen en werden daardoor uitstekend geconserveerd - totdat de structurele vervening een aanvang nam. Daardoor kwam feitelijk het pleistocene, oude ijstijd landschap weer aan het oppervlak te liggen en daarmee ook de archeologische overblijfselen of zogenaamde vuursteenvindplaatsen, van deze eerste bewoners van de Drentse Monden.
Door de kleinschalige, handmatige vervening is de geomorfologie, het nog aanwezige reliëf van de ijstijd, hier beter bewaard dan in de aansluitend gelegen venen van Emmen. Dit maakt de kans op het aantreffen van archeologische vindplaatsen uit de oude- en midden-steentijd in de Drentse Monden dan ook groter dan elders in de veenkoloniën.
In het gebied De Monden ligt ten zuiden van Valthermond het beekdal van het Vledderdiep of de Vledders. In de bodem van het beekdal en in de oude beekbodem kunnen nog bijzondere archeologische vondsten worden aangetroffen, zoals visfuiken of voorwerpen die aan de goden of bovennatuurlijke machten zijn geofferd, zogenaamde 'rituele deposities'.
