Cultuurhistorie
De gave beekdalen van de Drentsche Aa zijn de drager van het kleinschalige esdorpenlandschap met karakteristieke essen, dorpen en beplantingen. De authentieke esdorpen hebben de karakteristieke opbouw van open ruimten en brinken, verspreid staande bebouwing en doorzichten naar de essen en het beekdal. De sterke ruimtelijke samenhang komt voort uit de door beplanting duidelijk begrensde beekdalen met een herkenbare historische percelering en houtwallen.
Het huidige karakter is een informeel gegroeid, samenhangend landschap dat zijn vorm al min of meer in de middeleeuwen heeft gekregen, toen de dorpen hun vaste plek kregen. Deze structuur, met zijn informele en formele onderlinge verbindingen, is nog steeds dominant. Maar de bewoningsgeschiedenis van het gebied gaat terug tot in de prehistorie, zichtbaar in een grote verzameling van hunebedden, grafheuvels, celtic fields, karrensporen, kerktorens, boerderijen en houtwallen.
Rolde heeft als hoofddorp van het toenmalige Rolderdingspil altijd een centrale rol gespeeld in het gebied en is een belangrijk knooppunt in het historische wegennetwerk. Vanaf 1789 liep bijvoorbeeld de postwagendienst van Coevorden naar Groningen via Rolde.
Assen ontwikkelde zich van esgehucht met een klooster tot bestuursstad. De Vaart, de Hoofdlaan, en het Asserbos, vormen daarbij structurerende assen, gericht op het historische centrum. De villabebouwing(rond het hertenkamp en in Oud Zuid) weerspiegelt de ontwikkeling van Assen als bestuurs- en voorzieningencentrum.
Het bos- en heidegebied van Hooghalen vormt een voorbeeld van woeste gronden waar vanaf circa 1900 de bebossing van de stuifzanden en vervolgens van de heidevelden begint, vooral door Staatsbosbeheer. De rust en beslotenheid zullen uiteenlopende functies aantrekken, zoals de radiotelescopen van Hooghalen. Dat de beslotenheid ook een keerzijde kan hebben, wordt op wrange wijze getoond in het Kamp Westerbork, waarvandaan in de Tweede Wereldoorlog vele joden en andere door de nazi's ongewenste groepen in groten getale zijn gedeporteerd naar de grote vernietigingskampen.
