Wapserveense Aa
Beekdalen, essen, grafheuvelgroepen, hunebedden, Celtic fields
In dit gebied komt een aantal provinciale kernkwaliteiten archeologie voor die als algemeen thema in andere gebieden zijn beschreven: hunebedden, essen, beekdalen, grafheuvelgroepen en Celtic fields. De verhalen die deze archeologische monumenten en gebieden in zich dragen, laten zowel de verticale als de horzontale, lange lijnen van de geschiedenis zien: van de prehistorie tot de historische tijd, van het locale verhaal naar het samenhangende grote, (inter)regionale verhaal.
Havelterberg en omgeving
Specifiek en uniek voor de archeologie van de provincie Drenthe zijn de Havelterberg en haar omgeving (sinds 2011 het Holtingerveld genoemd) met zijn prehistorische erfgoed, zichtbare sporen van de Tweede Wereldoorlog en de middeleeuwse Wüstung Hesselte of Oud-Darp.
Zowel op de zuidhelling van de Havelterberg als die van de Bisschopsberg strekken zich sporen van een groot Celtic field uit. Op de Havelterberg zijn, bij dit uit de ijzertijd stammende akker- en woonareaal, ook de bijbehorende grafheuvels nog bewaard.
De Tweede Wereldoorlog is aan de Havelterberg en haar omgeving bepaald niet geruisloos voorbij gegaan. De bij de algemene gebiedsbeschrijving genoemde afdekking van de hunebedden had te maken met de aanleg van een Duits militair vliegveld in 1942-43. Hiervoor werd ook Oud-Darp geëvacueerd en grotendeels afgebroken. In 1944 en 1945 werd het vliegveld door geallieerde bommen praktisch volledig vernietigd. Getuigenissen van de landingsbanen, vliegtuighangars, loopgraven en bombardementen laten zijn nog terug te vinden in het huidige cultuurlandschap.
De publieke en wetenschappelijke belangstelling voor dit oorlogserfgoed is de laatste jaren sterk toegenomen. Archeologisch onderzoek van vindplaatsen uit de periode van de Tweede Wereldoorlog is nog betrekkelijk nieuw maar neemt onder druk van ruimtelijke bedreigingen, schatgraverij en musealisering van voorwerpen uit deze tijd steeds meer toe. Modern archeologisch oorlogserfgoed draagt bij aan de geschiedenisverhalen van Drenthe en heeft daarom – als nieuw thema in de archeologie – de aandacht van de provincie.
de middeleeuwse Wüstung Hesselte
Ten noordoosten van het huidige, naoorlogse Darp ligt ingeklemd tussen de Darperesch in het noorden en de Eursinger Binnenesch in het zuiden, de middeleeuwse Wüstung Hesselte (oud Darp). Volgens bronnen is het dorp Hesselte in 1228 door de bisschop van Utrecht in zijn strijd tegen de opstandige Drenten praktisch geheel verwoest. De overgebleven bewoners hebben zich vervolgens waarschijnlijk verplaatst naar zowel Havelte als Eursinge. De plaats waar middeleeuws Hesselte heeft gelegen, geniet nog geen enkele formele bescherming. Door het te benoemen tot provinciaal belang is de Wüstung op de kaart gezet.