Hondsrug & Hunze

Prehistorische landroute, hunebedden, essen en beekdalen, grafheuvelgroepen, grafveld, burcht, nederzettingsterreinen, schans, offerveentjes

Naast de prehistorische landroute en de hunebedden zijn hier provinciale kernkwaliteiten archeologie aanwezig die ook in andere gebieden een rol spelen: de archeologische verwachting van de essen van de Hondsrugdorpen, het beekdal van de Hunze (ook: Voorste Diep / Oostermoersche Vaart) en het Achterste Diep bij Borger, grafheuvelgroepen, offerveentjes en alle bekende Celtic fields.

Grafheuvels

Bij de grafheuvelgroepen gaat het om die bij hunebed D11 in het Evertsbos (landgoed Terborgh) en in de Strubben/Kniphorstbos, de clustering van grafheuvels in het Zwanemeerbos bij Gieten, de Zeven Bergen bij Ees, de grafheuvelgroepen (en urnenvelden) in het Valtherbos en in de Emmerdennen bij Emmen. Deze grafheuvelgroepen hebben allemaal samenhang met de prrehistorische landroute.

Zeldzame archeologische terreinen

Een zestal archeologische terreinen in het gebied zijn van provinciaal belang vanwege hun zeldzaamheid, representatieve of juist unieke betekenis voor het regionale geschiedenisverhaal.

Grafveld

Bij Midlaren ligt het grafveld van de Bloemert-West. Het gaat om een zeldzaam familiegrafveld met lijkbegravingen en crematies uit de laat-Romeinse tijd dat doorloopt in de vroege middeleeuwen. Het hoort bij de nederzetting die vanaf de ijzertijd tot in de middeleeuwen (elfde eeuw) op de oostflank van de Hondsrug heeft gelegen, precies daar waar de Hunze langs de dekzandflank stroomde en de ruime binnenbocht vormde waaruit geleidelijk tussen de elfde en de dertiende eeuw het Zuidlaardermeer zou ontstaan. De nederzetting is vanwege de aanleg van recreatiewoningen in 2003-2004 opgegraven en heeft een schat aan informatie opgeleverd over de voorlopers van het huidige, historische Mid- en Noordlaren.

Burcht

Ten oosten van Zuidlaren, bij de voormalige loop van de Hunze/Oostermoersche Vaart ligt een terrein waar de ligging van een ronde dertiende eeuwse burcht wordt verwacht. Rond het Zuidlaardermeer zijn twee andere middeleeuwse burchten bekend, die van Wolfsbarge en het zogenaamde bolwerk van Noordlaren. De aanleiding voor hun aanleg waren de grensgeschillen tussen de Drenten en het Groningse Gorecht. [ Momenteel (juni 2014) vindt een archeologisch onderzoek naar de vermoede locatie van de burcht plaats. De uitkomsten zijn nog niet bekend.]

Prehistorische nederzettingen

In het Hunzedal zijn drie prehistorische nederzettingsterreinen van provinciaal belang. Een zeer gave en daardoor zeldzame laat-paleolithische vuursteenvindplaats van de zogenaamde Federmessercultuur bij Nieuw-Annerveen. Booronderzoek heeft uitgewezen dat op de vindplaats de zogenaamde E-horizont nog aanwezig is. Dit is het authentieke loopvlak waar de jagers-verzamelaars van de Federmessercultuur overheen hebben gelopen. Dat dit nog bewaard is gebleven, is te danken aan het terplekke nog aanwezige, afdekkende veenlaagje.

Ten westen van Drouwenerveen ligt een bijzonder nederzettingsterrein dat in gebruik is geweest vanaf het laat-paleolithicum tot het mesolithcum. Het terrein ligt precies op de plek waar het Voorste en Achterste Diep bij elkaar komen. Van vergelijkbare landschappelijke situaties elders in Nederland, brongebieden of samenkomstplekken van beken of riviertjes, is bekend dat deze voor de prehistorische mens een speciale betekenis hadden. Dit blijkt ondermeer uit offerdepots die hier zijn aangetroffen.

Bij Bronneger ligt een vergelijkbaar intrigerend terrein uit de Romeinse tijd. Hier zijn in de loop der jaren vondsten gedaan die doen vermoeden dat ook hier meer aan de hand is dan een ‘normale’ nederzetting

Schans

Net als van de middeleeuwse ‘burcht van Zuidlaren’ is ook van de Valtherschans bij Valthe in het terrein feitelijk niets meer te zien dat op de aanwezigheid van een schans duidt. De Valterschans stamt uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Hij ligt op de grens van de Hondsrug met het voormalige Bourtangerveen, ten noordoosten van Valthe. Oorspronkelijk ging het om een eenvoudige redoute die de Valtherdijk, de verbindingsweg tussen Drenthe en Westerwolde in Groningen moest beschermen. In 1628 is hij uitgebouwd tot een volwaardige schans die deel uitmaakte van de zogenaamde veenlinie, waartoe ook de schans van Portugal bij Een (Noordenveld), die ook van provinciaal belang is, behoort.

Offerveentjes

In het gebied Hondsrug-Hunzedal liggen tot slot ook drie offerveentjes die van belang zijn: het Gietsenveentje en het Rommeltje, beide bij Gieten, en hetKooikerveentje bij Klijndijk. Uit het Rommeltje zijn in de 19de eeuw fragmenten van een houten bak en iets dat op een kano lijkt geborgen, respectievelijk uit de vroege bronstijd en de Romeinse tijd. Uit het Kooikerveentje zijn onder andere een aantal runderhoorns tevoorschijn gekomen, die daar bewust lijken te zijn gedeponeerd, samen met aardewerk.