Drenthe mooi op weg!: Koloniën van Weldadigheid
Voor Boris van der Ham, voorzitter van Stichting Werelderfgoed Nederland, beginnen de Koloniën van Weldadigheid in 2019 écht te leven tijdens de voorstelling van het theaterspektakel Het Pauperparadijs. “Op de plek waar het verhaal zich afspeelt, in Veenhuizen, met zowel professionele acteurs als vrijwilligers. Prachtig! En dan zie je: vertel het verhaal, dan krijgt het de lading die verder gaat dan stenen. Dan gaat het leven.”
Veenhuizen. Foto Miranda Drenth
Tijdens de voorstelling, gebaseerd op het gelijknamige boek waarin auteur Suzanne Jansen haar familiegeschiedenis deelt, zijn de Koloniën nog geen werelderfgoed. Dat is pas dit jaar, in juli 2021, het geval als UNESCO de bijzondere status toekent aan drie koloniën in Nederland (Veenhuizen, Frederiksoord en Wilhelminaoord) en één in België (Wortel-Kolonie). “Een kroon op al het werk dat jarenlang is gedaan”, reageert gedeputeerde Cees Bijl opgetogen op de toekenning.
Van der Ham kan zich daarin vinden. “Het aanvragen van een werelderfgoedstatus begint met een idee, met een vonkje op de plek zelf. De geschiedenis wordt als het ware wakker gekust. De provincie Drenthe heeft dit idee ondersteund en dan komt er een opschaling: De Raad Cultureel Erfgoed geeft een advies aan het ministerie van OCW. Die doet vervolgens een aanvraag waarop UNESCO het eigen onderzoeksbureau ICOMOS inschakelt. Die concludeert of het object bijzonder genoeg is, of het niet ook wereldwijd elders voorkomt. Kortom, of het uniek is. In de aanvraag staat onder andere wat je beschermt en hoe je het wilt ontsluiten voor grote groepen mensen. Uiteindelijk wordt er een klap opgegeven. Let wel, niet iedere aanvraag wordt gehonoreerd. Niet iedere partij lukt het, dus als het wel lukt is dat heel bijzonder en zegt dat veel. De werelderfgoedstatus is geen predicaat aan de gevel, maar een kwaliteitskeurmerk.”
Bekijk hieronder het interview met gedeputeerde Cees Bijl over de eerste helft van de collegeperiode en zijn vooruitblik op de resterende tijd.
De geschiedenis van de Koloniën is als het ware wakker gekust"
“Je ziet trouwens dat het bij de aanvragen vaak op verschillende manieren gaat. Dat verschillende partijen die kunnen doen. Bij de Waddenzee was het bijvoorbeeld het ministerie, die zorg draagt voor de zee. Bij de Van Nelle fabriek was het een bedrijf. De Koloniën van Weldadigheid zijn wel een heel mooi voorbeeld hoe zoiets van onderaf gaat leven en steeds groter wordt, ook door publicaties als Het Pauperparadijs en de musical die daarover is gemaakt.”
Wilhelminaoord. Foto Miranda Drenth
Het verhaal maakt de Koloniën zo bijzonder, zegt Van der Ham. “Het past in een trend die je wereldwijd ziet in de 19e eeuw. Hoe help je mensen die leven in grote armoede? Het idee is dat je hen niet meer aan hun lot overlaat. Natuurlijk zijn er toen fouten gemaakt en hebben de Koloniën niet het gewenste resultaat gehad. Maar het verhaal is nog steeds actueel. Waar in de tijd van de Koloniën mensen buiten de boot vielen en onrecht werd aangedaan, zie je dat nu ook terug in bijvoorbeeld de Toeslagenaffaire. Hoe los je dat op? Hoe zorg je ervoor dat je die mensen niet aan hun lot overlaat? Het maatschappelijk vraagstuk is van alle tijden, ook dat maakt het verhaal van de Koloniën zo ontzettend bijzonder.”
De Koloniën passen in elke kunstvorm, van boek tot musical. Dat moet je gebruiken om het verhaal steeds te vertellen"
Frederiksoord. Foto Miranda Drenth
Van der Ham pleit ervoor dat verhaal zoveel mogelijk te vertellen. Dat is dan ook zijn advies aan Drenthe. “De Koloniën passen in elke kunstvorm, van boek tot musical. Dat moet je gebruiken om het verhaal steeds te vertellen. En maak het persoonlijk, want de stenen zijn maar een klein stukje. Vergeet immers niet, ruim één miljoen mensen in Nederland en België hebben voorouders die in de Koloniën zaten. En die laten zien dat je in Nederland wel degelijk van een dubbeltje een kwartje kan worden. Die niet tot in generaties allemaal tot armoede zijn gedwongen, maar dat er pogingen zijn dat te voorkomen en dat het door het sociaal stelsel ook lukt.”
Hij besluit: “Ik wil iedereen in Drenthe graag feliciteren met deze bijzondere plek en de toekenning van de status. Natuurlijk is Drenthe ook nog eens veel meer. Van natuur tot hunebedden. Daar horen de Koloniën bij. Dus nogmaals, gefeliciteerd en mijn complimenten voor al die mensen en organisaties die hier zoveel werk in gestoken hebben. Het is verdiend!”
Rikus Jager (links, burgemeester Westerveld) en gedeputeerde Cees Bijl hijsen samen de vlag in Frederiksoord-Wilhelminaoord nadat de Koloniën van Weldadigheid zijn uitgeroepen tot Werelderfgoed.
En ook in Noordenveld ging de vlag uit door burgemeester Klaas Smid en gedeputeerde Cees Bijl.
Bekijk hieronder een impressie van Veenhuizen (video Koloniën van Weldadigheid).
Bekijk hieronder een impressie van Frederiksoord-Wilhelminaoord (video Koloniën van Weldadigheid).
Drenthe mooi op weg!
In de serie ‘Drenthe mooi op weg!’ worden meerdere hoogtepunten uit de eerste helft van de collegeperiode belicht. Ook vind je hier interviews met Gedeputeerde Staten, waarin zij terugblikken en vooruitkijken. Vandaag: De Koloniën van Weldadigheid worden UNESCO Werelderfgoed.
Geschiedenis Koloniën van Weldadigheid
De Koloniën van Weldadigheid staan sinds juli 2021 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Hiermee erkent het Werelderfgoedcomité van UNESCO de wereldwijde uitzonderlijke en universele waarde van deze landbouwkoloniën voor armoedebestrijding in Veenhuizen, Frederiksoord-Wilhelminaoord en in de Belgische Kolonie Wortel. Samen vormen ze één transnationaal UNESCO Werelderfgoed.
De Koloniën van Weldadigheid ontstonden in 1818 onder leiding van Johannes van den Bosch als burgerinitiatief in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Destijds leefde een op de drie huishoudens in de steden in armoede. De landbouwkoloniën werden ingezet om armoede te bestrijden, door mensen te verheffen met werk op het land, vorming en opleiding. De Koloniën van Weldadigheid zijn de vroegste en grootste binnenlandse landbouwkoloniën voor armoedebestrijding ter wereld. Ze functioneerden tot de komst van sociale wetgeving in 1918.
Hieronder een video (Engelstalig, met Nederlandse ondertiteling) over de geschiedenis van de Koloniën (video Koloniën van Weldadigheid):
Het landschap van de Koloniën van Weldadigheid werd ingericht op een geordende en symmetrische manier die bewoners aan moest sporen tot rationeel en productief gedrag, zodat mensen zelfredzaam konden worden. In de Koloniën ervaar je deze structuur nog steeds als je kijkt naar de monumentale lanen, waterwegen, akkers en bebouwing. De geschiedenis is actueel doordat zij inspiratie biedt voor de kunsten, voor boekpublicaties en ondernemerschap. Daarnaast heeft één op de 16 Nederlanders hier voorouders.
Bezoek de Koloniën
De bezoekerscentra in de Koloniën bieden een introductie in de gebieden en hebben programma’s voor het onderwijs. Samen ontvingen de bezoekerscentra al eerder het Europees Erfgoedlabel.
Geïnteresseerd? Op de website van de Koloniën vind je meer informatie.
In de media
De Koloniën van Weldadigheid UNESCO Werelderfgoed. Toen dit bekend werd kwam het onderwerp veelvuldig voor in de regionale, landelijke en internationale media. Nog eens bladeren door al die mooie journalistieke producties? Je vindt een selectie in dit bestand (pdf, 3.9 MB).