De lange zonnedauw, de vleesetende plant die je alleen nog in Drenthe vindt
Het lijkt alsof er dauwdruppeltjes rusten op de dunne tentakeltjes van de lange zonnedauw. Voor insecten die op de rozerode plant afkomen, is het hun laatste landing: de druppels zijn als secondelijm. Het mondje van de zonnedauw sluit zich vervolgens, heel langzaam. Deze zeer zeldzame vleesetende plant kan zo (over)leven op hele natte bodems. De lange zonnedauw komt nog maar op één plek voor: het al even unieke Bargerveen, ‘het beste hoogveen van Nederland’.
De man die rondleidt op de plek waar de lange zonnedauw nog voorkomt, is Erik Bloeming. Hij begon hier ooit als vrijwillig vogelteller en is nu al jaren een enthousiast freelance boswachter voor Staatsbosbeheer. Het Bargerveen, zo vertelt hij, is het bescheiden restant van een immens veengebied dat zich ooit uitstrekte langs de Duits-Nederlandse grens; eeuwenlang was het een ontoegankelijk en onheilspellend gebied. Totdat de turfwinning begon.
Er bleef slechts één stuk moerasveen over, en dat is te danken aan het feit dat het Rijk ruim vijftig jaar geleden zestig hectare aankocht, omdat men zag dat het een uniek stukje was, mede door de aanwezigheid van de zonnedauw. Bloeming: “Dit is nog steeds de enige plek waar je ‘m kunt vinden. Als deze aankoop niet was gedaan, was dit nu akkerland geweest en was de plant verdwenen. Nu is het er nog en is het een voorbeeld van hoogveenherstel voor heel Nederland.”
Medicinale werking
De zonnedauw kent drie varianten: de kleine, de ronde en de lange. De plant heeft om meerdere reden een reputatie. Het is bewezen dat ze een leeftijd van meer dan vijftig jaar kunnen bereiken. De kleine zonnedauw staat bovendien bekend om zijn medicinale werking; het werd gebruikt voor penicilline. Kinderen die opgroeiden op het veen ontvingen vroeger per kilo geplukte zonnedauw het weekloon van hun vaders. Zonnedauw wordt nog steeds gebruikt in homeopathische middelen.
Het veen waar de zonnedauw groeit, en dat meters ver meedeint als je erop stapt, is heel voedselarm, uit het veen valt weinig te halen. Juist dat feit maakt dat veenmossen waarop de lange zonnedauw groeit weinig last hebben van concurrenten en het volhoudt. “Het veen heeft al een lage ph-waarde (de zuurgraad van het moeraswater) en veenmos maakt het water nog zuurder; daardoor wordt het milieu snel ongeschikt voor andere planten.”
Ernstig bedreigd
Het Bargerveen is inmiddels aangesloten bij het veengebied van de Duitse buren, zodat dit unieke gebied kan groeien. Terwijl Bloeming vertelt over alle heidesoorten die je hier vindt – zoals struikheide, dopheide, kraaiheide, lavendelheide - richt hij met regelmaat zijn verrekijker op om een zeldzame vogelsoort te spotten: een klapekster, blauwe kiekendief of zeearend.
De lange zonnedauw houdt zich vooralsnog alleen schuil op die ene plek in het hart van het hoogveengebied, het Meerstalblok. De plant verspreid zich dus amper en heeft dan ook de status van ‘ernstig bedreigd’. Ook op enkele andere plekken in Europa, Noord-Amerika en Japan gaat het slecht met de plant, als gevolg van het verdwijnen van wetlands en de opwarming van de aarde.
Tijd voor actie
Dat het Bargerveen de enige plek in heel Nederland is waar lange zonnedauw nog voorkomt, komt doordat de plant grote eisen stelt aan zijn leefomgeving. Niet te veel stikstof, stabiele waterstanden en een al even stabiel beheer. En daar ontbreekt het in andere veengebieden in Nederland nogal eens aan. Om te voorkomen dat ook de Drentse lange zonnedauw zou verdwijnen, staken Staatsbosbeheer en de provincie Drenthe de koppen bij elkaar.
“Omdat je erg specialistische kennis nodig hebt bij de redding van zo’n extreem veeleisende plantensoort, hebben Science4Nature, dat de levensvatbaarheid van soorten analyseert en herstelt, gevraagd met ons mee te denken”, aldus Hans Dekker van de provincie Drenthe. “Zij hebben samen met ons wat plantenmateriaal verzameld en dat in een laboratorium van de Universiteit van Amsterdam vermeerderd. Inmiddels zijn er enkele nieuwe planten tot bloei gekomen." De provincie draagt niet alleen met denkkracht bij, maar financiert ook een deel van het project. Staatsbosbeheer betaalt de rest.
Eigen kracht
Omdat de paar planten die nog leven in het veen te weinig zaad maken om deze plekken op eigen kracht te bereiken, zijn het zaad en de planten die Science4Nature heeft vermeerderd noodzakelijk. Dekker: “Met een beetje geluk hebben we over een jaar of tien weer een levenskrachtige populatie lange zonnedauw in het Bargerveen. Misschien kunnen we zelfs in andere Drentse natuurgebieden nieuwe plekken voor lange zonnedauw creëren. En als er weer voldoende planten in Drenthe groeien, ontstaat er jaarlijks weer genoeg zaad, zodat de lange zonnedauw de kar weer op eigen kracht kan trekken”.