Topsoil: Wat is het effect van klimaatverandering op de grond onder onze voeten?

Dankzij een subsidie van de EU kunnen Denemarken, Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk en Nederland aan de slag met dit belangrijke vraagstuk. Dat het klimaat veranderd is bekend, maar wat zijn de gevolgen daarvan? Tot nog toe werd in Nederland vooral de focus gelegd op het stijgen van de zeespiegel en het effect van hevige regenbuien. Daardoor kunnen dijken doorbreken en komt land onder water te staan.

Er is echter meer. Klimaatverandering heeft ook invloed op de grondwaterstand in de bodem. Ga maar na: de hevige regenval van afgelopen februari en de aanhoudende droogte van vorige zomer zorgden al voor problemen. Niet alle problemen waren echter voor ons blote oog zichtbaar. Om te kunnen weten wat er zich onder onze voeten afspeelt, is er bodemonderzoek nodig. De resultaten hiervan worden ingevoerd in modellen. Ook de voorspellingen over het veranderende klimaat worden in zo’n grondwatermodel gestopt. Als de data samen komen, ontstaan er toekomstscenario’s.

Bodemonderzoek

Om tot die gegevens te komen, moet men diep in de grond boren. Dat kan natuurlijk niet overal, want boringen zijn kostbaar. Slechts op enkele plaatsen kan er geboord worden. Om het model goed te vullen, zijn er ook gegevens nodig over hoe de bovengrond tussen die boorpunten is opgebouwd. In de provincie Drenthe was het vooral van belang om te weten te komen hoe de diepe kleilagen eruitzien. Met behulp van een techniek uit Denemarken met metingen vanuit een helikopter is dit in kaart gebracht.

Overtollig regenwater moet opgeslagen worden in de bodem. Daarvoor zijn zandlagen nodig. Als er klei in de grond zit, wil het water niet naar beneden zakken. En als het water niet voldoende opgenomen kan worden door de bodem, zal de grondwaterstand stijgen. Dit kan in stedelijk gebied zorgen voor overstroming. Daar heeft Denemarken veel mee te kampen gehad. Nederland kon, met haar ervaringen uit het verleden, Denemarken hierover van kennis voorzien.

Sproeien, drinkwater en droogte

Zweden wees Nederland in eerdere Interreg-projecten op een ander effect van klimaatverandering: de afname van de waterkwaliteit. Het zit zo: wanneer boeren hun land besproeien met gewasbeschermingsmiddelen en het gaat vervolgens flink regenen, dan komt een deel van die middelen terecht in de sloot, doordat het wegspoelt. Tot wel 10(!) dagen na het sproeien kunnen dit soort stoffen in het oppervlaktewater belanden dankzij hevige regenval. Stoffen worden zo afgevoerd naar slootjes, rivieren en kanalen waarmee de landbouwgrond is omringd. Dit wordt afspoeling genoemd. Hierdoor verslechterd de waterkwaliteit.

Door onze provincie loopt de Drentsche Aa, een bron van – nog te zuiveren - drinkwater voor de inwoners van Groningen. Dit stroomgebied loopt langs tal van landbouwgronden, waardoor het effect van afspoeling groot is op de waterkwaliteit.

Een ander probleem dat speelt in het Drentsche Aa-gebied is watertekort. Dat ontstaat bij te droge zomers, zoals die van de afgelopen twee jaar. Deze droogte is een voorschot op wat mogelijk over een jaar of 20 normaal zal zijn. Met dank aan de modellen kan de provincie Drenthe en de betrokken waterschappen (o.a. Hunze & Aa’s en Noordzijlervest) hier in de regelgeving op inspelen.

Samenwerking

Topsoil is begonnen in 2016 en zou oorspronkelijk lopen tot april van dit jaar. Gelukkig is de looptijd met 1,5 jaar verlengd, waardoor deelnemers langer de tijd hebben om (veld)onderzoek te doen en modellen te vullen met de benodigde gegevens.

Iedere deelnemer heeft zijn eigen deelprojecten en -doelen. Daardoor is het scala aan vraagstukken breed, maar wel verwant aan elkaar. En doordat de deelnemende gebieden geologisch en metrologisch best op elkaar lijken, zal de klimaatverandering voor soortgelijke effecten gaan zorgen. Dankzij dit project kunnen deelnemers relevante kennis en technieken met elkaar uitwisselen, waardoor men samen tot nieuwe inzichten en oplossingen komt.