Esdorpenlandschap

In Middeleeuwen werd het karakteristieke esdorpenlandschap gevormd. Essen zijn oude akkercomplexen. Bossen verdwenen ten gunste van akkers en heidevelden. Hier en daar bleven nog wel kleine bossen over. Deze waren nodig als gebruikshout voor boerderijen, schuren, afrasteringen en brandhout. De heidevelden deden vooral dienst als weidegronden voor schapen en - in mindere mate - rundvee. De dieren werden elke ochtend naar de hei en 's avonds terug naar de stal gedreven. De mest uit de stal, vermengd met op de heide gestoken plaggen, was nodig om de vruchtbaarheid van de akkers te verbeteren.

De hooilanden in de beekdalen deden, zoals de naam al zegt, dienst als hooileverancier. Doordat er nauwelijks werd gemest waren de graslanden erg voedselarm. Voor veel planten, die tegenwoordig zeldzaam zijn, was dat een ideale situatie. Zij haalden voedingsstoffen vaak uit het grondwater dat her en der opwelde. Op andere plaatsen in het beekdal lieten de boeren jongvee en een paar melkkoeien grazen. Houtwallen en singels scheidden de graslandpercelen van elkaar. Zo ontstond een bosarm maar boomrijk beekdallandschap.

Aantastingen en herstel

Veranderingen in de landbouw, zoals het gebruik van steeds grotere en zwaardere machines, en de grootschalige ontginningen van heide en stuifzand hebben voor veranderingen in de beekdalen en essen gezorgd. Schaalvergroting en ontwatering hebben delen van het landschap drastisch veranderd. Rond het Drents-Friese Wold is het esdorpenlandschap nog vrij gaaf bewaard gebleven. Rond Doldersum en langs de zuidrand van het park bij Diever zal het landschap worden bewaard en versterkt. Dat betekent dat de grote heidevelden van het Doldersummer- en Wapserveld in stand blijven. Rond Doldersum heeft Het Drentse Landschap prachtige akkercomplexen die goed aansluiten bij het Doldersummerveld. Natuurmonumenten is bezig met de ontwikkeling van een natuurrijk beekdallandschap tussen Doldersum, het Wapserveld en Berkenheuvel. Rond Diever blijft het kleinschalige houtwallenlandschap in stand. De Hezenes bij Diever is nog steeds herkenbaar als oud akkercomplex. Naar het oosten gaat deze prachtig over in een kleinschalig houtwallenlandschap met bosjes, akkers en graslanden.