De klokjesgentiaan: parel van de Drentse heide
Je mag het gerust een Drentse parel noemen: de klokjesgentiaan. Voelt zich thuis op de typisch Drentse natte heide en is met zijn knalblauwe bloemen een lust voor het oog. Ondanks de kurkdroge zomers van de voorbije jaren heeft de gentiaan het, dankzij een aantal succesvolle vernattingsprojecten, goed volgehouden. En daar profiteert ook een zeldzame vlinder, het gentiaanblauwtje van.
“Wat Drenthe onderscheidt van veel andere gebieden met zandgronden, is dat wij over vochtige heide beschikken. Dat komt doordat er een laag van kleileem onder ligt, het regenwater kan dus niet zo snel weg”, begint Hans Dekker, beleidsmedewerker Landelijk Gebied bij de provincie, zijn lofzang op de heideplant. “De klokjesgentiaan is bij uitstek een plant die juist graag in die vochtige heide groeit. Het is wat wij noemen een kensoort: een belangrijke vertegenwoordiger van een trits aan soorten die zich thuis voelt op een vochtige heide, zoals beenbreek, gevlekte orchis en natuurlijk gewone dophei.”
“Het leuke van de klokjesgentiaan is dat ‘ie vrij laat bloeit; als de rest van de planten en bloemen aan het uitbloeien is, begint de klokjesgentiaan. Van pakweg midden juli tot begin oktober. Als je door de heide struint, dan is het mooi dat er nog wat bloeit. Daarnaast roept de klokjesgentiaan bij veel mensen de associatie op met de Alpen. Als je daar in de zomer een bergwandeling maakt, dan kom je al gauw gentianen tegen. Als mensen in Drenthe over de heide lopen, dan zijn ze vaak verbaasd dat hier ook gentianen groeien. Dit is dus ‘onze gentiaan’, zou je kunnen zeggen, directe familie van de Alpengentianen.
Als je naar de goede gebieden gaat, zoals het Dwingelderveld, het Balloërveld of het Holtingerveld, kun je ‘m vanaf de wandelpaden gewoon zien. Tip: als je vanuit het bezoekerscentrum Dwingelderveld langs de Anserdennen loopt, kom je gehied klokjesgentianen tegen. En waar de Alpengentiaan, met zijn knalblauwe bloemen, vaak een beetje tegen de grond ligt, geldt dat niet voor de klokjesgentiaan op de heide.Het is een hele lange, slanke plant, die rechtstandig uit de bodem groeit. Met takken waar wel tien tot vijftien bloemen aan kunnen zitten. Een mooie, goed uitgegroeide klokjesgentiaan is echt een plaatje!”
Verdroging
“Omdat vochtige heide gevoelig is voor verdroging, ging het lange tijd niet goed met de klokjesgentiaan. Veel heidegebieden werden in het verleden doorsneden met sloten om het droger te maken, zodat men turf kon winnen. Ook voor de omliggende landbouwgebieden werd heide ontwaterd. Daarom zijn we als provincie Drenthe op een aantal plekken aan de slag gegaan om vernattingsprojecten uit te voeren, om de oorspronkelijke waterhuishouding zo goed mogelijk te herstellen. Een jaar of tien geleden hebben de vernattingsprojecten serieus vorm gekregen, mede dankzij met Europees geld.
Op het Dwingelderveld is een groot project uitgevoerd, waarbij onder andere van landbouwgrond weer natuur is gemaakt. Dat is fantastisch geslaagd. We hebben nu op het Dwingelderveld een heel mooi fijnmazig systeem, waarbij we het water centraal in het natuurgebied opvangen en dan ‘getrapt’ afvoeren.
Hier plukken we nu de vruchten van. Met de droge zomers die we de laatste jaren hebben gehad, zakte het water toch minder diep dan op gebieden waar deze projecten niet hebben plaatsgevonden. Ook in de Drentsche Aa en het Drents-Friese Wold is hard gewerkt aan de waterhuishouding. En ook daar heeft de klokjesgentiaan de strijd tegen de droogte tot dusver goed doorstaan. Dat is belangrijk, want de klokjesgentiaan is als gezegd één van de kensoorten van een vochtige heide. Als we de klokjesgentiaan kwijt zijn, dan zijn we echt een kwaliteitsindicator van de heide kwijt.”
Vijf voor twaalf
“Dit verhaal gaat helaas niet op voor de kleinere heidegebieden, daar heeft de plant erg op zijn kop gekregen door de droogte. In die gebieden is het vijf voor twaalf voor de klokjesgentiaan. Daar proberen we samen met onderzoekers van Science4Nature en enkele provincies alsnog een gezonde, levensvatbare populatie tot stand te brengen. Daarbij is het zaak de genetische basis verbreden; net als bij de voortplanting van mensen moet er genoeg vers bloed zijn om de soort gezond te houden.
Ook de Vlinderstichting is aangehaakt bij dit project en dat is niet voor niks.Bij de klokjesgentiaan hoort namelijk een vlinder: het gentiaanblauwtje. Het bijzondere is dat die soort haar eitjes uitsluitend afzet op klokjesgentianen. Het is een hemelsblauw vlindertje dat echt een twee-eenheid vormt met de gentiaan. Omdat het overal slecht ging met de klokjesgentiaan. , heeft het gentiaanblauwtje het ook heel moeilijk gehad. Maar nu het op het Balloërveld en het Dwingelderveld relatief goed gaat met de plant, gaat het ook weer beter met het gentiaanblauwtje, ondanks de droogte.”