De luchtwachttoren: Een stille getuige van de Koude Oorlog

Van verdedigingspost naar cultureel erfgoed

De toren werd in 1953 gebouwd om laagvliegende vijandelijke vliegtuigen te spotten. Destijds was de radar nog beperkt, waardoor vliegtuigen onder de radar konden vliegen. In Nederland werden er oorspronkelijk 138 van deze torens gebouwd, maar nu zijn er nog slechts 18 over. In Drenthe staan er twee, waaronder de toren bij Ruinen, gecodeerd als 7K3 Hees. Tot 1964 werd de toren vooral voor training gebruikt. Vrijwilligers hielden de lucht in de gaten met verrekijkers en meldden hun observaties aan een meldcentrum. Hoewel er nooit een Russisch vliegtuig werd gespot, vervulde de toren een belangrijke rol in de oefeningen. In 2009 werd het beheer overgedragen aan Staatsbosbeheer en kreeg de toren de status van provinciaal monument.

Boswachter Jojanneke Drijver bovenop de luchtwachttoren bij Ruinen.

Herstel voor nieuwe generaties

Jarenlang was het onmogelijk om de toren te bezoeken. Verrotte traptreden en betonrot maakten het beklimmen gevaarlijk. Het herstel van de betonnen raatdelen – betonnen elementen met een honingraatstructuur die de toren zowel stevig als licht maken – vormt de kern van de renovatie.

Jojanneke Drijver is werkzaam bij Staatsbosbeheer als boswachter en vertelt:

"De raten zijn als legoblokjes in elkaar gezet. Ze kunnen niet zomaar verwijderd worden, anders breng je juist meer schade toe. Daarom worden ze stuk voor stuk gecontroleerd en ter plekke gerepareerd. De houten trappen worden in de werkplaats hersteld. Het doel is om zoveel mogelijk van de originele elementen te behouden, zoals de 70-jarige karakteristieke voordeur en schuilnis bovenin."

'Behoud van cultureel erfgoed is uitdagend'

Lutske is Beleidsadviseur Cultuur & Erfgoed bij de provincie. Zij vertelt over de uitdagingen in het behoud van cultureel erfgoed en waarom het belangrijk is om eigenaren te enthousiasmeren en enthousiast te houden in woud van regels en subsidiemogelijkheden:

Lutske:"De provincie werkt eraan om eigenaren te inspireren, ondersteunen te begeleiden zodat zij gemotiveerd blijven on hun monumenten te behouden. Met onze regeling willen we leegstand en verval in onze provincie voorkomen. Het gaat niet om wat het mooiste of zeldzaamst is; alle restauratie-, verduurzamings- of herbestemmingsklussen komen in aanmerking. We streven naar behoud en herbestemming van karakteristiek bezit, zodat onze provincie kan blijven stralen."

Samenwerken voor het behoud van erfgoed

Naast natuurbeheerder is Staatsbosbeheerder ook eigenaar van een aantal bijzondere historische erfgoederen. Dit monument heeft niet alleen historische waarde door zijn rol tijdens de Koude Oorlog, maar ook esthetische waarde vanwege de unieke raatbouw die speciaal voor dit doel ontwikkeld werd. Deze bouwtechniek werd later slechts op een paar plekken elders in Nederland toegepast. Omdat deze toren in het bos staat, heeft hij de jaren goed doorstaan en is grotendeels intact gebleven.

Drijver: "Vanaf de toren heb je een prachtig uitzicht over het bos en kun je in plaats van vliegtuigen ook vogels spotten. De luchtwachttoren is een bijzonder onderdeel in het verhaal over de geschiedenis van boswachterij Ruinen dat we graag met mensen willen blijven delen."

Bezoekersinformatie na de restauratie

De restauratie is naar verwachting half december afgerond. Staatsbosbeheer werkt aan een veilige heropening, waarbij maximaal 10 personen tegelijk onder begeleiding van een gids de toren mogen beklimmen. Hiervoor zoekt Staatsbosbeheer nog vrijwilligers.

Drijver: "Ben jij geïnteresseerd in de geschiedenis van de Koude Oorlog, houd je van verhalen vertellen én ben je niet bang voor hoogtes? Dankzij de steun van de Provincie Drenthe kunnen we ervoor zorgen dat de toren behouden blijft en na de restauratie weer toegankelijk wordt voor bezoekers. Neem dan contact met ons op!"

De toren is goed bereikbaar via het beleeffietspad tussen Echten en Ruinen en de blauwe wandelroute van Staatsbosbeheer. In Nederland zijn nog maar weinig luchtwachttorens over.