‘Olieslaan is een bijzonder ambacht dat we willen behouden’

De grootschalige productie van lijnolie gebeurde vroeger op industriemolens, ook wel oliemolens genoemd. Zo ook in Roderwolde, gelegen in de uiterste kop van Drenthe. De voor de productie van met name verf en zeep benodigde lijnolie werd daar ‘geslagen’ uit lijnzaden, die in het tegenover de molen gegraven haventje werden aangevoerd. Per seizoen (van oktober tot mei) werd er rond de 60.000 liter lijnolie geproduceerd die vervolgens op de markten werden verhandeld. De productie was afhankelijk van de weersomstandigheden en de windsnelheid, want zonder windvlagen kan een molen niet uit zichzelf draaien. Mans Harms is olieslager bij koren- en oliemolen Woldzigt: “Het is mooi werk om te doen. En dan werken we ook nog eens in een prachtige omgeving én in een historische oliemolen. Je kunt het minder treffen hoor!”

Gedeputeerde Jisse Otter was vrijdag 19 april 2024 bij het moment dat olieslaan als Nederlands Immaterieel Erfgoed werd bekrachtigd. Ook gaf hij de aftrap voor de 24-uursmarathon olieslaan bij molen Woldigt.

Koren- en oliemolen Woldzigt is 170 jaar geleden gebouwd. De molen was ‘de fabriek’ die voor werkgelegenheid in het gebied heeft gezorgd. Het was de grootste economische factor in de kop van Drenthe. Dit gold ook voor andere oliemolens in ons land, waarvan er meerdere in de Randstad stonden. Het ambacht van olieslager is aanvullend op het vak molenaar (die een molen laat draaien) bij windmolens. Mans: “Lijnolie kun je voor meerdere zaken gebruiken. Zo helpt de vloeistof bij het behandelen van kalknagels, het mooi houden van gereedschap en is het een middel dat gebruikt kan worden voor het verwijderen van verf op de huid.”

Lijnkoek, lijnzaadkoek of oliekoeken is het overblijfsel van lijnzaad nadat de lijnzaadolie in een oliemolen uitgeperst is. Het materieel komt als een platte, langwerpige koek uit de traditionele pers. Deze koeken worden na het breken in een koekenbreker en verdere vermaling tot meel met name als krachtvoer aan runderen gevoerd.

Hans Meyer is ook werkzaam bij koren- en oliemolen Woldzigt en was medeverantwoordelijk voor de erkenning van het erfgoed: “Het is super dat we nu eindelijk op de Immaterieel Erfgoedlijst staan. Dit traject heeft echt jarenlang geduurd en heeft ons veel geduld en tijd gekost. Maar nu het ons gelukt is, realiseren we ons ook dat dit eigenlijk pas het begin is om het ambacht te waarborgen. Nu moeten we het borgingsplan ook nog echt gaan uitvoeren en zorgen dat het ambacht voortbestaan blijft. Dat wordt nog een flinke klus! Gelukkig krijgt het ambacht van olieslaan eindelijk de erkenning die het verdient, daar zijn we trots op.”

Naast Woldzigt heeft Drenthe nog een oliemolen: ‘De Wachter’ in Zuidlaren.

Hoe olieslaan in zijn werk gaat, zie je in bovenstaande video.

Ondersteuning vanuit de provincie

Evelien Alkema is werkzaam bij Thema Cultuur, Maatschappij en Vrijetijdseconomie en heeft vanuit de provincie Drenthe de molenaars in Drenthe geholpen bij de aanvraag. “Olieslaan is een bijzonder ambacht dat we graag willen behouden in Drenthe. Naast de provincie heeft Stichting Het Drentse Landschap de voordracht mede-ondersteund. De provincie heeft hulp geboden door een begeleidende brief te sturen van Gedeputeerde Staten naar Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland om deze voordracht meer kracht bij te zetten. Het Kenniscentrum heeft de voordracht verder begeleid en samen met de Molenstichtingen de documentatie afgerond. In de voordracht staat omschreven hoe ze jongeren willen aanspreken en hoe ze vrijwilligers willen opleiden voor het ambacht zodat het behouden blijft, maar ook hoe er wordt omgegaan met de archieven bijvoorbeeld.”

Het borgen van het ambacht olieslaan gaat niet vanzelf. Hiervoor zijn voldoende vrijwilligers nodig. De molens moeten draaivaardig worden gehouden zodat er olie geslagen kan worden. Het draaien van de molens is belangrijk zodat het binnenwerk van de molen onderhouden blijft en niet tot stilstand komt te staan. Hans: “Of je nou oud of jong bent, het maakt ons niet uit. Iedereen is hier welkom, ook als je niet in Drenthe woont. Als iemand dit stuk leest en interesse heeft om olieslager of molenaar te worden, dan willen we jou van harte uitnodigen om een keer langs te komen en te kijken naar hoe het hier in z’n werk gaat."